Bất thường hình thái noãn trưởng thành như mạng lưới nội chất trơn (Smooth Endoplasmic Reticulum – SER) và quầng hạt thô tại trung tâm noãn (centrally localized Granularity Cytoplasmic – GC) có tác động gì đến khung xương tế bào (thoi vô sắc giảm phân và sợi actin)?

Để trả lời câu hỏi trên, một nhóm các nhà khoa học đến từ Ý đã tiến hành nghiên cứu trên 170 noãn MII hiến tặng (chia 3 nhóm: 64 noãn bình thường (đối chứng), 54 noãn SER, 54 noãn GC). Noãn được cố định và nhuộm huỳnh quang tubulin-thoi vô sắc, NST, sợi actin. Các thông số kết quả là kích thước thoi vô sắc; trạng thái NST (phân bố rải rác hay xếp thẳng hàng tại mặt phẳng metaphase); mật độ actin và sự phân bố actin ngoại vi.

Kết quả chính:

1. So với đối chứng thì noãn SER và noãn GC đều có thoi vô sắc với kích thước ngắn hơn (lần lượt p=0,033 và 0,003). Noãn GC thể hiện thoi vô sắc ngắn hơn cả chiều dài (p=0,049) và chiều rộng (p=0,036).
    
2. Tỉ lệ NST không xếp thẳng hàng tại mặt phẳng metaphase ở cả 2 nhóm noãn bất thường đều cao hơn đối chứng, nhưng chỉ có nhóm noãn GC có ý nghĩa thống kê (p=0,013), còn noãn SER (p=0,098).
    
3. Mật độ actin không có sự khác biệt ở cả 2 nhóm noãn SER và noãn GC so với đối chứng. Các sợi actin tế bào chất xếp vòng tròn quanh ngoại vi của noãn bào (còn được gọi là mạng lưới actin ngoại vi) cũng là dấu ấn sinh học của noãn trưởng thành. 100% noãn trưởng thành bình thường sẽ hiện diện vòng tròn actin ngoại vi liên tục không gián đoạn. Nhưng vòng tròn actin ngoại vi chỉ hiện diện trong 66,7% và 42,9%, lần lượt noãn SER và noãn GC (p=0,0001). Actin ngoại vi liên quan đến quá trình phân chia tế bào chất (cytokinesis) của noãn, chính vì thế, khi vòng tròn actin ngoại vi gián đoạn sẽ ảnh hưởng làm xáo trộn sự phân đôi của hợp tử sau khi thụ tinh. Điều này phù hợp với giả thuyết noãn GC có tỉ lệ thụ tinh, tỉ lệ phôi tốt thấp hơn noãn hình thái bình thường (Rienzi et al., 2008).
    

Như vậy, SER và GC đều làm tổn thương bộ khung xương tế bào của noãn bào (NST không sắp xếp đúng trật tự, và vòng tròn actin ngoại vi mất hoặc không liên tục). Điều này dẫn đến các bất thường của sự phân ly NST về 2 cực, sự tống xuất thể cực thứ 2, phân chia của phôi. Chuyên viên phôi học nên cân nhắc noãn bất thường này được điều trị hay loại bỏ trong từng trường hợp cụ thể vì mối tương quan được phát hiện trong nghiên cứu khá mạnh nhưng không phải là tuyệt đối.

Nghiên cứu có các hạn chế như: (1) chỉ mới nghiên cứu sự ảnh hưởng của 2 loại bất thường hình thái của noãn trưởng thành, (2) chất lượng của noãn được đánh giá bằng tiêu chuẩn khung xương tế bào, (3) phương pháp đánh giá tổ chức khung xương tế bào khá xâm lấn.

Trần Hà Lan Thanh - Chuyên viên phôi học - IVFMD Phú Nhuận

Nguồn: Dysmorphic Patterns Are Associated With Cytoskeletal Alterations In Human Oocytes; Human Reproduction, Vol.32, No.4 pp. 750–757, 2017; doi:10.1093/humrep/dex041

Từ khóa: Bất thường hình thái liên quan đến biến đổi khung xương tế bào trong noãn người